مفهوم «حکمرانی» ادبیات نوظهوری است که امروز در فضای جهانی و به شکل خاص در محافل علمی اعم از دانشگاه و حوزه ذهن و زبان نخبگان و صاحبان سیاست و همچنین مصلحان اجتماعی را به خود مشغول ساخته است. حکمرانی خوب، حکمرانی زیبا، حکمرانی سالم، حکمرانی حکمی و یا حکمرانی متعالی، نمونههای از مدلهای حکمرانی عصر ما هستند که همگی در واکنش به پیچیدگی مسایل و عبور از مشکلاتِ ایده سنتی حکومت در اداره امور عمومی، افزایش نقش بخش خصوصی و نهادهای مدنی و توزیع قدرت در لایههای متنوع سیاستگذاری را پیشنهاد میدهند و لذا ایجاد مدلی چندلایه و تعاملی از اداره را دنبال میکنند. حرکت در این مسیر حوزه اداره امور عمومی و پژوهشهای آن را ناگزیر در مسیر تغییر سیاستگذاری، تنظیمگری (وظایف تنظیمگرانه)، تسهیلگری و تغییر در نظام سنتی توزیع خدمات و کالاها – که چارچوب نظام حکمرانی هستند- قرار داده است.
در این بین و با اذعان به ضرورت توجه به تفاوتهای اجتماعی، طراحی مدل متفاوت ولی کارآمد، پویا و مبتنی بر آموزههای نابِ برگرفته از دریای عمیق نگاه امیرالمومنین امام علی علیهالسلام، موضوع «حکمرانی علوی» را پیشروی پژوهشگران دغدغهمند به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت قرار داده است.
- در این مسیر پاسخ به دو پرسش قابل توجه است. پرسش اول چرایی ورود به دنیای حکمرانی است. پاسخ به این پرسش را باید در ضرورت ایجاد اعتماد متقابل مردم و حاکمیت، کاستن از هزینههای اجتماعی غیرضرور در اداره جامعه، ایجاد بسترهای قابل اعتماد جهت رشد و پیشرفت همهجانبة یک کشور و یا یک ملت و همچنین ایجاد فرصتهای مناسب بر مبنای همسویی، همفکری و همافزایی دانست. اصول مهم حکمرانی که شامل شفافیت، پاسخگویی و مسئولیتپذیری و حرکت بر مدار قانون میباشد، این ضرورت را دوچندان کرده است. اثبات کارآمدی و کارایی یک نظام سیاسی نیز با ادبیات حکمرانی گره خورده است. لذا تلاش برای ایجاد امید بیشتر، نشاط اجتماعی، میل به حضور در فعالیتهای مختلف مدنی و در نهایت ایجاد این باور که همه ابناء بشر سرنوشت مشترکی را بر روی این کره خاکی تجربه میکنند، جهت سومی در راستای ضرورت ورود به دنیای حکمرانی را رقم زده است.
- اما پرسش دوم آن است که چرا حکمرانی علوی؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت: اعتماد بر دادههای بشری که محصول تجربه انسانها است، همیشه با تردید و چالش مواجه بوده است. ابهامهای متعددی که پیرامون چنین دادههایی رقم خورده است، میزان اعتماد به الگوهای طراحی شده در زمینه حکمرانی را نیز با چالش مواجه کرده است. در این بین آنچه که به شدت ضروری مینماید وجود منبع دانشی و علمی مبتنی بر آموزههای وحیانیِ و بیانشده توسط شخص معصوم است که ضمن تناسب با زیست مومنانه به دور از خطا و اشتباه هستند. این مهم قبلاً در ادبیات گرانسنگ نهجالبلاغه فراروی همه پژوهشگران قرار گرفته و اثبات این معنا در سه کنگرههای قبلی مورد توجه واقع شد. پذیرش مرجعیت علمی نهجالبلاغه، رویکرد تحولی به انسان در دنیای علوم انسانی در تراز نگاه امام علی علیهالسلام و سرانجام رسیدن به زیستبومهای مناسب جهت تحولآفرینی، اطلاعات مهمی بود که از نهجالبلاغه به منظور تبیین و طراحی مدل حکمرانی علوی در سه کنگره قبل مورد توجه قرار گرفته بود.
اکنون این انتظار توسط «موسسه نور نهجالبلاغه» استان اصفهان و همچنین «دانشگاه آزاد اسلامی استان اصفهان« در برابر اندیشمندان، فرهیختگان و اصحاب قلم قرار گرفته است تا با ایدههای خلاقانه و نگاههای مبتکرانة به غنای علمی کنگره چهارم که در راستای تبیین مدل حکمرانی علوی است بیفزایند وبا تلاش عالمانه خویش حقیقت حکمرانی مدنظر امیرالمومنین امام علی علیهالسلام را به منصه ظهور برسانند.
بنابراین محورهای کنگره چهارم بر اساس حوزه دانشی و بر منهج و مدار سه کنگرة قبلی طراحی شده است. این محورها شامل حقوق، اقتصاد، سیاست، علوم اجتماعی، روانشناسی، مدیریت، هنر، معماری و شهرسازی، علوم تربیتی، جامعه فرهنگ رسانه وکمیته جهاد، مقاومت و امنیت همچنین هوش مصنوعی بهعنوان یک حوزه مهم و در نهایت جهاد و مقاومت طراحی شده است.
در کنگره چهارم بنا بر ایده حکمرانی سه ساحت مهم: سیاستگذاری، مقررهگذاری و تنظیمگری، ارایه کالا و خدمات در نظر گرفته شدهاند. از آنجا که ادبیات حکمرانی به عنوان یک فرایند تعریف شده است و این فرایند به عنوان یک فهم مشترک بین نخبگان و فرهیختگانِ اجتماعی در عرصههای گوناگون مورد پذیرش قرار گرفته است، انتظار میرود پژوهشگران ارجمند مقالات خود را در هر کدام از ساحتهای دانشی و بنا بر علایق و تجربیات به یکی از حوزههای زیر اختصاص دهند:
- حوزه سیاستگذاری 2. حوزه تنظیمگری و مقررهگذاری 3. حوزه خدمات و کالاها
- سیاستگذاری کارکرد اصلی حکومت است و کلیه اقداماتی را در بر میگیرد که در مواجهه با یک مسئله عمومی (نیاز عمومی) اتخاذ میشود. سیاستهای آموزشی، سیاستهای سلامت، سیاستهای زیستمحیطی، سیاستهای رفاهی، سیاستهای جنایی برخی از کلانترین این مواردند. علیرغم تفاوت در موضوع، همه این سیاستها یک هدف را دنبال میکنند: «تصمیم برای بسامان کردن امور». این هدف را میتوان به مثابه تعریفی مفهومی از سیاستگذاری عمومی نیز در نظر گرفت. امید است پژوهشگران ارجمند به منظور نگارش مقالههای مرتبط با حکمرانی علوی در حوزه سیاستگذاری، توجه خویش را بر ارایه «الگوی سیاستگذاری» و «تحلیل سیاست» در آن حوزة دانشی متمرکز نمایند. بهعنوان مثال در دنیای حقوق، اقتصاد و… آنچه که مهم است تبیین نگاه امیرالمومنین علی علیهالسلام در خصوص چگونگی سیاستگذاری ناظر بر مسایل حقوقی و اقتصادی در جامعه آن روز است. البته اینکه چگونه میتوان به این فضای دانشی دست پیدا کرد و چگونه میتوان الگوی سیاستگذاری آن حضرت را کشف و به دنیای امروز معرفی نمود، نیازمند کاربست روشهای کیفی پژوهش است که از مهمترین این روشها، روش تبارشناسی، روش نظریهپردازی داده مبنا و تحلیل محتوا و تحلیل مضمون میباشد.
- حکمرانی لزوماً توسط دولت یا حکومت اعمال نمیشود و در یک ساختار قدرت توزیع شده و متکثر، کارکردهای حکمرانی توسط سایر بازیگران مانند اصناف، سازمانهای مردم نهاد و یا حتی آحاد مردم انجام میگیرد. در این مسیر که دولتها دیگر تنها بازیگران بلامنازع عرصه اداره امور عمومی محسوب نمیشوند و توزیع اقتدار عمومی از نهادهای رسمی به بخش خصوصی، نهادهای عمومی و بازیگران محلی و فراملی به رسمیت شناخته شده است، تنظیمگری، مقررهگذاری و تسهیلگری ازجمله مهمترین ظرفیتهای حکمرانی محسوب میشود. «تنظیمگری» در معنای عام خود شامل انواع مدخلات دولت برای تحقق اهداف حاکمیت است. هدف از این مداخلات ایجاد کنترل عمومی بر ارائهکنندگان خدمات جهت تضمین منفعت عمومی است. منفعت عمومی نفعی است که عاید همه ذینفعان و عموم جامعه میشود. پژوهشگران در نگارش مقالات خویش همچنین میتوانند به حوزه مقررهگذاریها توجه نمایند. پرسش محوری این حوزه که -خود نیز یک فرایند است- آن است که حضرت امیرالمومنین علی علیهالسلام با چه فرایندی مقررات و قواعدِ بهعنوان مثال حقوقی یا سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و امثالهم را وضع مینمودند. «تسهیلگری» مجموعه اقداماتی است که با هدف توانمندسازی بازیگران مختلف برای فعالیت اثربخش و ایجاد همافزایی میان آنها (فراهم آوردن زیرساخت مناسب برای فعالیت بازیگران) در نظام حکمرانی صورت میپذیرد. «مقررهگذاری» نیز تدوین و تصویب مقرراتی که تعیینکننده قواعد رفتار بازیگران هستند. استفاده از روش پژوهش کیفی و متناسب در این زمینه نیز میتواند مفید باشد. نکته حائز اهمیت آن است که کلیه صاحبان قلم تلاش خواهند کرد با تمرکزِ بر حل مسئله وارد دنیای حکمرانی شوند. حکمرانی اصولاً بدان دلیل مورد توجه قرار گرفته است که درصدد حل مسئله است. بنابراین حکمرانی چگونگی حل مسئله را نیز مینمایاند. لذا از پژوهشگران و صاحبان قلم دعوت میشود که در هر کدام از حوزههای دانشی و ناظر بر ساحتهای گوناگونِ حکمرانی نوع ورود به انتخاب موضوع جهت نگارش مقاله را بر اساس حل مسئله تعریف نمایند.
- در نهایت تأمین کالا و خدمات کارکرد نهایی نظام حکمرانی است که بهشکل مستقیم منجر به تأمین رفاه آحاد جامعه میشود. این حوزه بهعنوان خروجی و بخش عینی مطالعات حکمرانی وضعیت خود را در رضایت و نارضایتی شهروندان بروز میدهد. بر این اساس در نظر گرفتن دغدغههای شهروندان در هر مرحله از فرآیند طراحی و ارائه خدمات دولت و سایر نهادهای حاکمیتی از مباحث قابل توجه در مطالعات حکمرانی است. ارائه خدمات با کیفیت بالا به درک کاملی از انتظارات، تجربیات و عوامل اصلی رضایتمندی شهروندان و همچنین چارچوب تصمیمگیری مشارکتی که شهروندان را در مرکز توجهات قرار می دهد، متکی است. امید است پژوهشگران ارجمند به منظور نگارش مقالههای مرتبط با حکمرانی علوی در حوزه ارایه کالا و خدمات، توجه خویش را بر مطالعه عینی و عملیاتی فعالیتهای بخش عمومی با هدف اصلاح روند ارایه خدمات و کالاها منطبق بر الگوهای پیشگفته در سیاستگذاری و تنظیمگری قرار دهند. بهعنوان مثال در حوزه اقتصاد و بحث مالیاتستانی در کنار استخراج الگوی اقتصادی امیرالمومنین علی علیهالسلام، آسیبشناسی وضعیت موجود و استخراج و ارایه ابزارهای مشخص و بومی و عملیاتی جهت اخذ مالیات متناسب با ایده عدالت و رضایت شهروندان که بتواند ملاک عمل کارشناسان و دستگاههای مسئول قرار گیرد، مقصود است. البته اینکه چگونه میتوان به این فضای دانشی دست پیدا کرد و چگونه میتوان ابزاهای مبتنی بر نظام حکمرانی علوی را کشف و به دنیای امروز معرفی نمود، نیازمند کاربست روشهای متناسب مورد پژوهی است.
از پژوهشگران ارجمند انتظار میرود با توجه به محورهای پیشگفته و با هدف افزایش همگرایی در محتوای مقالات، پرسشهای زیر را در نگارش مقالات مورد توجه قراردهند:
- ضرورت و چرایی حکمرانی علوی چیست؟
- شاخصها و ویژگیهای حکمرانی علوی در ساحت سیاستگذاری کدام است؟
- مولفهها و ویژگیهای حکمرانی علوی در ساجت مقررهگذاری و تنظیمگری کدام است؟
- فرایند اعمال و اجرای خدمات و و فعالیتهای عمومی در حکمرانی علوی چگونه صورت میگیرد؟
- آوردههای مشخص حکمرانی علوی در مقایسه با سایر حکمرانیهایم مطرح در سطح جهان چیست؟
